ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΤΡΙΑΚΟΝΤΑ ΤΥΡΑΝΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ. ΑΡΧΑΙΑ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ Ε.Μ.,Μ.Λ., Σ.Μ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κατά την Αρχαϊκή (εποχή / περίοδο) ο αθηναϊκός κόσμος υπέστη αρκετές μεταβολές στα επικρατέστερα πολιτεύματα. Ένα από αυτά αποτελούσε το ολιγαρχικό. Ολιγαρχία λέγεται το πολίτευμα στο οποίο η πολιτική εξουσία ασκείται από ένα μικρό τμήμα της κοινωνίας (www.wikipedia.gr). Αποτελούσε το επικρατές πολίτευμα πριν από αυτό των τυράννων στην Αρχαϊκή εποχή. Η επικράτηση των ολίγων δεν έδωσε λύση στα προβλήματα του πλήθους. Οι αντιθέσεις διατηρήθηκαν και σε ορισμένες περιπτώσεις υποδαυλίστηκαν από πρόσωπα που ήθελαν να εκμεταλλευτούν τις κοινωνικές αναταραχές για να επιβάλουν τη δική τους εξουσία. Τέτοια πρόσωπα συνήθως ήταν ευγενείς που είχαν αναδειχθεί ηγέτες των κατώτερων κοινωνικών ομάδων με την υποστήριξη των οποίων κατόρθωναν να καταλάβουν την εξουσία. Η προσωπική εξουσία που επέβαλλαν ονομάζεται τυραννίδα. (Αρχαία Ιστορία, Α’ Λυκείου, σελ.93). Το τυραννικό καθεστώς της Αθήνας αποτελούταν από Τριάντα άτομα τα οποία έγιναν γνωστά ως Τριάκοντα τύραννοι. Τον τρόπο αυτό διακυβέρνησης επέβαλε στους Αθηναίους ο Σπαρτιάτης στρατηγός Λύσανδρος μετά την κατάληψη της πόλης, την οποία διαπραγματεύτηκε ένας από τους μελλοντικούς τυράννους, ο Θηραμένης. Η Εκκλησία του Δήμου προέβαλε αντίσταση, ωστόσο με τη βοήθεια μιας σπαρτιατικής φρουράς που εγκαταστάθηκε στην πόλη οι Τριάκοντα, με τον Κριτία επικεφαλής, εγκαθίδρυσαν ένα καθεστώς τρόμου, το οποίο επέτρεπε μόνο σε 3.000 άτομα να έχουν πολιτικά δικαιώματα, μέλη της δικής τους παράταξης. Οι αντίπαλοί τους μπορούσαν να βρουν ξαφνικά το θάνατο χωρίς να προηγηθεί δίκη. Εκείνοι που αντιστάθηκαν στην εξέλιξη αυτή των πραγμάτων εξοντώθηκαν χωρίς οίκτο, ανάμεσά τους κι ο ίδιος ο Θηραμένης που εξαναγκάστηκε να πιει κώνειο. Τον Ιανουάριο του 403 π.Χ., μετά από επτά ή οκτώ μήνες στην εξουσία, οι Τριάκοντα εκδιώχθηκαν από το Θρασύβουλο προς μεγάλη ανακούφιση των κατοίκων. (http://el.wikipedia.org/wiki/) 1η: Σε ποιες αποτρόπαιες πράξεις προέβησαν οι Τριάκοντα για να εδραιώσουν την εξουσία τους; Κάντε αναφορά και σε συγκεκριμένα αποσπάσματα από τα Ελληνικά του Ξενοφώντα που διδαχθήκατε. Από την αρχαία ελληνική ιστορία είναι γνωστή η αναγνώριση της Αθήνας ως κυρίαρχης δύναμης στον τότε ελλαδικό χώρο, μέχρι τη σύγκρουση της με τους Λακεδαιμόνιους. Η υπεροχή των Αθηναίων οφείλεται σε προηγούμενες επιτυχημένες ναυμαχίες (Αργινούσες, 404 π.Χ.) και στην πλεονεξία των πλοίων τους (186). Με τον τρόπο αυτό φέρονται αλαζονικά προς τους συμμάχους τους, αλλά και στους εχθρούς τους, υποτιμώντας τους. Ωστόσο, η Λακεδαιμόνα όντας ισχυρή δύναμη και μη δεχόμενη την καταπάτηση των ηθικών της αξιών, νικά την Αθήνα. Όπως κάθε νικητής πρέπει να επιβληθεί στον πολιορκημένο έτσι και η αναγνωρισμένη πλέον Σπαρτιατική Ηγεμονία πρέπει να επιβληθεί στην Αθήνα. Ο Λύσανδρος λοιπόν επιβάλει ολιγαρχικό πολίτευμα το οποίο αργότερα εξελίχτηκε σε τυραννικό. Μετά τη συμφωνία που σύναψαν οι Λακεδαιμόνιοι με τους Αθηναίους, οι Σπαρτιάτες θέλοντας να έχουν πλήρη κυριαρχία και έλεγχο, επέβαλαν το καθεστώς των Τριάκοντα τυράννων στην Αθήνα. Οι περισσότεροι από αυτούς, παρ’ όλο που προέρχονταν από την Αθήνα δε δίστασαν να προδώσουν την πατρίδα τους με το χειρότερο τρόπο, αφού συνεργάστηκαν με το αντίπαλο στρατόπεδο. Οι τριάντα, για αν επιτύχουν τους στόχους τους, όμως, δε χρησιμοποίησαν δημοκρατικά μέσα, όπως γίνεται με ευκολία αντιληπτό μιας και ήταν τύραννοι. Με τον τρόπο αυτό, μετά την κατεδάφιση των Μακρών τειχών και των τειχών του Πειραιά, άρχισαν οι τιμωρίες με ακραίες, όμως, ποινές. Συνέλαβαν τους καταδότες που στην εποχή των δημοκρατικών είχαν ως επάγγελμα τη συκοφαντία, καθώς επίσης, επέβαλαν θανατική ποινή στην καλή τάξη. Η Βουλή των τριάντα δεν εξέφραζε κανενός είδους στεναχώρια για τις πράξεις της αυτές, καθώς τα μέλη της θεωρούσαν ότι δεν είχαν τίποτα κοινό με τους ανθρώπους αυτούς, χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους την κοινή τους καταγωγή. Κλείνοντας, οι Τριάκοντα δεν περιορίστηκαν σε αυτά, αλλά έστειλαν τον Αισχίνη στο Λύσανδρο για να τους δώσει φρουρά με σκοπό την καταδίκη όλων όσων τους δημιουργούσαν την υποψία ότι δε θα ανέχονταν τους παραμερισμούς τους. 2η: Που κατά τη γνώμη σας οφείλεται η σκληρότητα των πράξεών τους; Όπως έχουμε αναφέρει οι τριάντα τύραννοι για να εδραιώσουν την εξουσία τους παρενέβησαν σε πολλές αποτρόπαιες πράξεις. Γίνονται ωμοί, βίαιοι, αιμοσταγείς και δεν διστάζουν καθόλου να σκοτώσουν αθώους ανθρώπους χωρίς κανένα λόγο! Παραμένουν άκαρδοι και σκληροί . Ποιοι όμως είναι οι λόγοι για τους οποίους οι 30 ενεργούν με τέτοιους απάνθρωπους τρόπους; Αρχικά οι Σπαρτιάτες επιβάλουν στην Αθήνα τους 30 τυράννους για να κυριαρχήσει το ολιγαρχικό καθεστώς. Για να επιβληθούν όμως οι 30 με την σειρά τους θα έπρεπε να επικρατήσει η στεγνή βία. Φοβίζοντας και σκοτώνοντας λοιπόν το λαό τον αναγκάζουν να υπακούσει είτε εκούσια είτε ακουσία στις εντολές τους. Επίσης , άλλος ένας λόγος για τον οποίο οι τριάντα φέρονται αλαζονικά είναι πως μόνο με την σκληρότητα που τους διακατείχε , θα κατάφερναν τον απώτερο σκοπό τους δηλαδή την κυριαρχία τους και την κατάκτηση της εξουσίας της Αθήνας . Τέλος η ωμότητα των τυράννων και η τρομοκρατία τους έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα αφού πολύ σύντομα, η διακυβέρνηση των Τριάκοντα εξελίχτηκε σε τυραννία. Δημιούργησαν μια σωματοφυλακή 300 ανθρώπων, οι οποίοι κουβαλούσαν μαστίγια, και χειρίστηκαν τη φρουρά που άφησαν οι Σπαρτιάτες. Επίσης ίδρυσαν ένα νέο σώμα δέκα ατόμων για να κυβερνήσουν τον Πειραιά, παραδοσιακό προπύργιο των δημοκρατικών. (http://el.wikipedia.org/wiki/) 3η: Αναζητήστε άλλες περιπτώσεις τυραννικών καθεστώτων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο (π.χ. Πεισίστρατος, Πολυκράτης κ.ά.). Συγκρίνετε την πολιτική που άσκησαν, καθώς και τις πράξεις τους με τις αντίστοιχες των Τριάκοντα. Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε; Θεαγένης: Τύραννος των Μεγάρων (μέσα 7ου π. Χ αι.)τέθηκε επικεφαλής του αγώνα των χωρικών εναντίον των αριστοκρατικών της πόλης, τους οποίους κατόρθωσε να εξουδετερώσει. Περιβαλλόταν από ένοπλη φρουρά και βοήθησε τους φτωχούς με μεγάλα δημόσια έργα. Υπήρξε σύγχρονος του Αθηναίου Κύλωνος, τον οποίο βοήθησε στην ανεπιτυχή απόπειρα του να γίνει τύραννος της Αθήνας Περίανδρος: Τύραννος της Κορίνθου (7ος-6ος π.Χ. αι.). Διαδέχθηκε στην τυραννίδα τον πατέρα του Κύψελο. Ο χρόνος της αρχής του τοποθετείται μεταξύ 627-585 π.Χ. (ορισμένοι τον τοποθετούν 40 χρόνια αργότερα). Στην εποχή του η Κόρινθος έφτασε στο απόγειο της πολιτικής της, ιδρύοντας τις αποικίες της Απολλωνίας, της Επιδάμνου, και της Ποτίδαιας και ανακτώντας την Κέρκυρα. Από οικονομική άποψη η Κόρινθος υπήρξε στους χρόνους του Π. η κυριότερη πόλη της Ελλάδας με ακμάζουσα βιοτεχνία και εμπόριο. Αναφέρεται ότι ο Π., μολονότι στην αρχή της εξουσίας του ήταν ηπιότερος από τον πατέρα του, αργότερα αποδείχθηκε σκληρότερος και περισσότερο αιμοχαρής από αυτόν. Παραδίδεται μάλιστα ότι ο ίδιος προκάλεσε το θάνατο της συζύγου του, ερχόμενος έτσι σε σύγκρουση με τον πεθερό του, τον τύραννο της Επιδαύρου Προκλή ,του οποίου προσάρτησε τελικά τη χώρα. Ο Π. περιόρισε την πολυτέλεια και απαγόρευσε την αγορά δούλων, εξασφαλίζοντας έτσι εργασία στους θήτες και προστατεύοντας τους μικροκτηματίες. Απαγόρευσε επίσης τη συγκέντρωση αγροτών στην πόλη και την περιφορά αργόσχολων στην αγορά. Έκοψε νομίσματα και φρόντισε για την ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας, σκέφτηκε μάλιστα την διάνοιξη του ισθμού της Κορίνθου, αλλά αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το σχέδιο αυτό εξ αιτίας της έλλειψης τεχνικών μέσων. Ο Π. Προστάτευσε τα γράμματα και τις τέχνες, και ο ίδιος μάλιστα συγκαταλεγόταν μεταξύ των επτά σοφών. Πεισίστρατος: Τύραννος των Αθηνών (περίπου 600 π.Χ.-528 π.Χ.). Καταγόταν από τη Βραυρώνα της Αττικής. Ευγενικής καταγωγής, εύγλωττος και φιλόδοξος, διακρίθηκε στον πόλεμο κατά των Μεγαρέων (565 π.Χ. Περίπου). Περί το 561 π.Χ. κατέλαβε την Ακρόπολη και ανέλαβε την εξουσία, αλλά οι αρχηγοί των “παραλίων” (δημοκρατικών) και των “πεδινών (αριστοκρατικών) ενώθηκαν εναντίον του και πέτυχαν την απομάκρυνση του (560/59 π.Χ.). Φαίνεται ότι ο Π., επωφελούμενος από τις συγκρούσεις των αντιπάλων του μεταξύ τους ( ο ίδιος φέρεται ως αρχηγός των “Διακρίων”, επέστρεψε και κατέλαβε ξανά την αρχή στην Αθήνα, με την υποστήριξη του Μεγακλέους, αρχηγού των “Παραλίων”, απομακρύνθηκε όμως πάλι γύρω στο 549 π.Χ. Ύστερα από νέα σύγκρουση με τον Μεγακλή. Τέλος περίπου το 538 π.Χ. Με τη βοήθεια μισθοφόρων Θηβαίων, Ναξίων κ.α ,κατέλαβε πάλι την εξουσία και κυβέρνησε ως τύραννος την Αθήνα ως τον θάνατό του. Ο Π. Δεν έθιξε βασικά τους πολιτειακούς θεσμούς, όπως είχαν διαμορφωθεί από την σολώνεια νομοθεσία. Επέβαλε όμως μεταρρυθμίσεις όπως τον περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας και την υποστήριξη των μικρο-αγροτών, τη φορολογία του εισοδήματος ,νομισματικές μεταρρυθμίσεις κ.α οι οποίες βασικά περιόριζαν τη δύναμη των αριστοκρατικών και έδιναν στην διακυβέρνησή του χαρακτήρα μεταβατικό προς τη δημοκρατική διαμόρφωση της πολιτείας (αυτό επιβεβαιώνεται και από την υποστήριξη προς το εμπόριο και τη ναυτιλία). Από την άλλη όμως μεριά έθετε φραγμό στην εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών και στην πολιτική εξουσία του δήμου, που δεν εκπροσωπείται ούτε προβάλλει διεκδικήσεις στα πλαίσια “τυραννίδας”. Ο Π. υποστήριζε επίσης τα γράμματα και τις τέχνες (κατά την εποχή του γίνεται η πρώτη προσπάθεια συγκεντρώσεως και καταγραφής των ομηρικών επών), άρχισε την οικοδόμηση του ναού του Ολυμπίου Διός, δημιούργησε πολεμικό στόλο και αύξησε την επιρροή της Αθήνας στο Αιγαίο, θέτοντας τις βάσεις της αποικιακής της πολιτικής. Το καθεστώς του κατέρρευσε επί των διαδόχων του Ιππίου και Υππάρχου, με τη δολοφονία του δεύτερου και φυγή του πρώτου στην περσική αυλή. Πολυκράτης: Τύραννος της Σάμου (πέθανε το 522 π.Χ.). Από αριστοκρατική οικογένεια, κατέλαβε με την βοήθεια των οπαδών του την αφρούρητη πόλη, ενώ οι Σάμιοι έλλειπαν στο ιερό της ¨Ήρας για την ετήσια γιορτή της. Με την βοήθεια του τυράννου της Νάξου Λύγδαμι και προστατευμένος από μια ισχυρή δύναμη 1000 τοξοτών, κατόρθωσε να διατηρήσει την εξουσία στηριζόμενος στις κατώτερες τάξεις και πιέζοντας τους ευγενείς με περιορισμούς και οικονομικά βάρη. Ναυπήγησε μεγάλο στόλο και έκανε δημόσια έργα (αγορά, υδραγωγείο, λιμάνι, τάφρο, νέο Ήραιο) ,απασχολώντας έτσι πλήθος εργατών, φρόντισε επίσης για τη βελτίωση της κτηνοτροφίας και της εριουργίας. Έδωσε ώθηση στα γράμματα και στις τέχνες και στην αυλή του ήταν συγκεντρωμένοι διάσημοι ποιητές ( Ίβυκος, Ανακρέων). Με τον στόλο, του απέκτησε μεγάλη δύναμη: κατέλαβε διάφορα νησιά και παράλια του Αιγαίου και άσκησε συστηματική πειρατεία. Είχε συμμάχους του, εκτός από τον Λύγδαμι ,τον Πεισίστρατο και τον Φαραώ Άμασι. Ο Π. όμως δεν κατόρθωσε να κερδίσει τη συμπάθεια των υπηκόων του και είχε υιοθετήσει τον τρόπο ζωής και διακυβερνήσεως των ανατολικών μοναρχών. Όταν ο στόλος, που είχε στείλει σε βοήθεια του Καμβύση, ο οποίος είχε εισβάλει στην Αίγυπτο, αποστάτησε, ο Π. πολιορκήθηκε στη Σάμο από τους Λακεδαιμονίους και τους Κορίνθιους, κατόρθωσε να τους αποκρούσει, αλλά παρασύρθηκε σε παγίδα από τον σατράπη Οροίτη και πήγε στις Σάρδεις, όπου συνελήφθη και σταυρώθηκε. (Έγχρωμη Δομή – Εγκυκλοπαίδεια) Όπως είναι γνωστό πέρα των Τριάκοντα και άλλοι τύραννοι υπήρξαν και άφησαν το σημάδι τους στον ελλαδικό χώρο, έχοντας ο καθένας την δική του προσωπικότητα ενώ βλέπουμε ότι υπήρξε και “κληρονομιά” του καθεστώς αυτού από τα μεγαλύτερα στα μικρότερα μέλη της οικογένειας. Σε σύγκριση με τους Τριάκοντα, οι προαναφερθέντες τύραννοι είχαν και μία θετική πλευρά ενώ παράλληλα είχαν και σαν μέλημα τους τη ανάπτυξη της πόλης που κυβερνούσαν ή ακόμα και την προστασία των φτωχών και ανήμπορων ανθρώπων, χωρίς όλα αυτά να σημαίνουν πως δεν χρησιμοποίησαν βία ή ακόμα δεν ήταν αιμοχαρείς. Σε αυτό το σημείο οι Τριάκοντα κάνουν την διαφορά, αφού με τις πράξεις τους όχι μόνο δεν βοήθησαν αλλά χαντάκωσαν την Αθήνα προσπαθώντας να την φτάσουν σε ένα αρκετά εξευτελιστικό επίπεδο έχοντας παρ' όλα αυτά διπλωματικό σχέδιο σε περίπτωση μελλοντικής αντιστροφής ρόλων. Κατ' αυτό τον τρόπο ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους χωρίς αυτή τη φορά να υπάρχουν θετικά αποτελέσματα. 4η: Προβείτε σε μία σύγκριση του καθεστώτος των Τριάκοντα και της Αθηναϊκής δημοκρατίας της εποχής εκείνης. Υπήρχαν περιπτώσεις άσκησης βίας επί περιόδου δημοκρατίας; (π.χ. των Αθηναίων απέναντι στους συμμάχους τους); Υπαγορεύονταν από τους ίδιους λόγους με εκείνους των Τριάκοντα; Σε ποια από τις δύο παραπάνω περιπτώσεις υπήρχε μεγαλύτερη ωμότητα και γιατί; Μετά τη νίκη τους στους Αιγός ποταμούς και τελικά την ταπεινωτική ήττα τη Αθήνας στον Πελοποννησιακό πόλεμο, οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής το Λύσανδρο, χωρίς να παρασύρονται από τον ενθουσιασμό, ελέγχουν πλήρως την πολιτική και στρατιωτική κατάσταση. Ο Λύσανδρος κάνει έξυπνες και όχι βιαστικές κινήσεις. Εν συνεχεία, οι Σπαρτιάτες προβαίνουν στη σύναψη ειρήνης με τους Αθηναίους, βασιζόμενοι σε συγκεκριμένους όρους. Μετά από την πρόταση του Δρακοντίδη (από το δήμο των Αφιδνών) και κάτω από τις πιέσεις του Λυσάνδρου η Εκκλησία δημιουργεί ένα σώμα 30 ατόμων, με στόχο τη δημιουργία πολιτεύματος (411 π.Χ.). Η επιλογή έγινε από τους φίλους του Θηραμένη και του Κριτία, εκ των οποίων ο πρώτος διαπραγματεύτηκε την ειρήνη και ο δεύτερος ήταν φιλολάκωνας αριστοκράτης. Ωστόσο, πολύ σύντομα η διακυβέρνηση των Τριάκοντα εξελίχτηκε σε τυραννία (http://el.wikipedia.org/wiki/) Όντας τύραννοι, η Σπάρτη του είχε παραχωρήσει κάποια δικαιώματα αντίστοιχα με τις υποχρεώσεις τους, Οι περισσότεροι από τους Τριάντα είχαν ίσες υποχρεώσεις και δικαιώματα. Παρ’ όλα αυτά, διακρίθηκαν κάποιες ηγετικές προσωπικότητες εξ’ αυτών. Παραδείγματα αποτελούν ο Αισχίνης, ο Ερατοσθένης, ο Θηραμένης, ο Κριτίας και ο Χαρικλής. (http://el.wikipedia.org/wiki/) Όσον αφορά τις πολιτικές πράξεις, οι Τριάκοντα περιόρισαν τον αριθμό των ατόμων που κατείχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα στους 3.000 και διόρισαν οι ίδιοι τα μέλη της Βουλής των 500, στην οποία είχαν ανατεθεί οι νομοθετικές αρμοδιότητες. Κατάργησαν τους νόμους του Εφιάλτη και του Αρχίστρατου, ακόμη και ορισμένους από εκείνους του Σόλωνα. Επιπλέον, οργάνωσαν τη δίωξη δημαγωγών και συκοφαντών. Ο Αριστοτέλης ερμηνεύει την κίνηση αυτή σαν μια προσπάθεια να γίνουν αρεστοί στους πολίτες, επειδή δήθεν αγωνίζονταν για το καλό της πόλης. Ωστόσο, από το καθεστώς τους δεν έλειψαν και οι βίαιες πράξεις καθώς ο Λύσανδρος έστελνε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους στην Αθήνα, διότι η συγκέντρωση πληθυσμού σίγουρα θα της προκαλούσε προβλήματα λόγω έλλειψης τροφίμων (κλείσιμο εμπορικών λιμανιών). Δημιούργησαν μια σωματοφυλακή 300 ατόμων οι οποίοι κυκλοφορούσαν με μαστίγια και χειρίστηκαν τη φρουρά που άφησαν οι Σπαρτιάτες. Παραμερίζοντας τους θεσμούς της Αθήνας, προχώρησαν σε μια σειρά από εκτελέσεις μετοίκων και πλούσιων πολιτών, με σκοπό τη δήμευση των περιουσιών τους. (http://el.wikipedia.org/wiki/) Παρ’ όλες τις βιαιότητες και τις καταστροφές που προκλήθηκαν από τους Τριάκοντα και κατά συνέπεια από τους Λακεδαιμονίους, η Σπάρτη, ως Ηγεμονία πλέον, δεν έφθασε στα όρια των πράξεων της. Θα μπορούσε να γίνει πολύ πιο βίαιη και να φέρει την Αθήνα στα όρια της εξουθένωσης, γεγονός που δεν επιδίωξε. Στόχος της δεν ήταν η πλήρης καταπάτηση της Αθήνας, αλλά η επιβολή της ισχύος της σε αυτή. Με αφορμή τα παραπάνω, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους Σπαρτιάτες διπλωμάτες, μιας και με την υπογραφή «ειρήνης» με τους Αθηναίους και τον –έστω και ελάχιστο- περιορισμό της ωμότητας τους απέναντι σε αυτούς (Αθηναίους), προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τη θέση τους, έτσι ώστε αν κάποια στιγμή οι Αθηναίοι οργάνωναν εξέγερση και τελικά κατάφερναν να κερδίσουν και πάλι την ελευθερία τους, να μην τους είχε δοθεί το έναυσμα για να τους φερθούν με το χειρότερο δυνατό τρόπο και τελικά να καταστρέψουν τους πρώην κατακτητές τους (Σπαρτιάτες) ολοκληρωτικά. Η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν το πολιτικό σύστημα που αναπτύχθηκε στην αρχαία ελληνική πόλη-κράτος της Αθήνας (που περιλάμβανε την κεντρική πόλη των Αθηνών και την περιβάλλουσα επικράτεια της Αττικής). Η Αθήνα ήταν η πρώτη γνωστή δημοκρατία και ίσως η πιο σημαντική κατά την αρχαιότητα. Και άλλες αρχαιοελληνικές πόλεις είχαν δημοκρατικό πολίτευμα αλλά κανένα από αυτά δεν ήταν εξίσου ισχυρό και σταθερό με αυτό των Αθηνών. Παραμένει μία μοναδική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσπάθεια άμεσης δημοκρατίας, όπου οι άνθρωποι δεν εξέλεγαν αντιπροσώπους για να αποφασίζουν στο όνομά τους, αλλά έπαιρναν οι ίδιοι αποφάσεις νομοθετικού και εκτελεστικού περιεχομένου. Δε συμμετείχε, ωστόσο, το σύνολο του πληθυσμού της πόλης, αλλά το σύνολο αυτών που είχαν πολιτικά δικαιώματα συγκροτούνταν ανεξαρτήτως από οικονομικά θέματα. (http://el.wikipedia.org/wiki/) Κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.. ο πληθυσμός της Αθήνας μπορεί να περιλάμβανε περίπου 250.000-300.000. Οι οικογένειες των πολιτών μπορεί να ανέρχονταν σε 100.000 και από αυτούς περίπου 30.000 ήταν οι άνδρες ενήλικες που είχαν δικαιώματα να συμμετάσχουν στη συνέλευση. Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. ο αριθμός των ενηλίκων πολιτών ίσως έφθανε και τις 60.000, αλλά αυτός ο αριθμός έπεσε σημαντικά κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μόνο άνδρες ενήλικοι που είχαν ολοκληρώσει τη διετή (από τα 18 μέχρι τα 20) στρατιωτική τους θητεία είχαν το δικαίωμα να συμμετάσχουν και να ψηφίσουν στη συνέλευση. Αυτό απέκλειε την πλειονότητα του πληθυσμού, δηλαδή τους δούλους, τις γυναίκες και τους μετοίκους. Οι Αθηναίοι πολίτες έπρεπε να είναι νόμιμα τέκνα πολιτών –και μάλιστα, μετά τις μεταρρυθμίσεις του Περικλή το 451 π.Χ., και από τους δύο γονείς τους, αποκλείοντας έτσι τα παιδιά Αθηναίων ανδρών και ξένων γυναικών. Η ιδιότητα του πολίτη μπορούσε να παραχωρηθεί από τη συνέλευση. Ορισμένες φορές παραχωρούνταν σε μεγάλες ομάδες, αλλά από τον 4ο αιώνα μπορούσε να παραχωρηθεί μόνο σε άτομα με ειδικό ψήφισμα, με απαρτία 6.000 ατόμων στην Εκκλησία. Η παραχώρηση γινόταν ως ανταμοιβή για υπηρεσίες που πρόσφερε ο καθένας στην πόλη. Από τις παραπάνω πληροφορίες συμπεραίνουμε ότι η έννοια του δημοκρατικού πολιτεύματος και του δήμου στην Αθήνα διέφερε αρκετά από τη σημερινή. Ο δήμος δεν αποτελούταν από το σύνολο των πολιτών, αλλά μόνο από τους ενήλικους Αθηναίους άνδρες, ενώ οι γυναίκες, τα παιδιά, οι μέτοικοι (εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων - ισοτελείς μέτοικοι) και οι δούλοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά. Άρα, αν δεχθούμε τη σημερινή δημοκρατία ως ορθότερη, δεν είναι εύκολο να προβούμε σε σύγκριση του τότε με το τωρινό δημοκρατικό πολίτευμα, χωρίς φυσικά να αμφισβητείται και η ύπαρξή του εκείνη την εποχή, με διαφορετική όμως έννοια. Τα κεντρικά γεγονότα της Αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν οι συνεδριάσεις της εκκλησίας. Σε αντίθεση με ένα κοινοβούλιο, τα ‘μέλη’ της εκκλησίας δεν εκλέγονταν, αλλά συμμετείχαν όλοι οι έχοντες πολιτικά δικαιώματα όποτε και αν ήθελαν. Η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν άμεση και όχι έμμεση. Κάθε ενήλικος πολίτης άνω των 20 μπορούσε να συμμετάσχει και μάλιστα θεωρούνταν καθήκον. Οι αξιωματούχοι επιλέγονταν είτε με κλήρωση είτε με άμεση ψηφοφορία. Τον 5ο αιώνα, υπήρχαν 10 τακτικές συνελεύσεις της εκκλησίας κάθε χρόνο, μία κάθε μήνα, ενώ μπορούσαν να συγκληθούν και έκτακτες, όποτε προέκυπτε ανάγκη. Τον επόμενο αιώνα καθορίστηκαν σαράντα συνελεύσεις της εκκλησίας, τέσσερις κάθε μήνα, μία εκ των οποίων ονομαζόταν ‘κυρία εκκλησία’. Μπορούσαν ακόμη να συγκληθούν επιπλέον συναντήσεις, ιδίως καθώς ως το 355 π.Χ. υπήρχαν ακόμη πολιτικές δίκες που δικάζονταν από την εκκλησία. (http://el.wikipedia.org/wiki/) Όλοι όσοι συμμετείχαν στην εκκλησία του δήμου είχαν το δικαίωμα της ισονομίας, της ισηγορίας και της παρρησίας. Η ισονομία εξασφάλιζε σε όλους τους πολίτες την ισότητα απέναντι στους νόμους χωρίς εξαιρέσεις. Αντίστοιχα, η ισηγορία τους προσέφερε το δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης προσωπικής άποψης στην Εκκλησία του Δήμου και τέλος, η παρρησία σε συσχέτιση με την ισηγορία παρακινεί το θάρρος και την ειλικρίνεια στην ελεύθερη έκφραση λόγου. Μετά τη λήξη των Μηδικών πολέμων η Αθήνα εκμεταλλευόμενη τις νέες συνθήκες της εποχής, κυρίως όμως το φόβο των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας και του Αιγαίου για τον περσικό κίνδυνο και τη δυσαρέσκειά τους προς τη Σπάρτη - εξαιτίας της αποτυχημένης εκστρατείας του Σπαρτιάτη στρατηγού Παυσανία εναντίον των Περσών (478 π.Χ.) - ανέλαβε την πρωτοβουλία να ενώσει όλες τις ελληνικές πόλεις και να δημιουργήσει το 478/7 π.Χ. τη Δηλιακή ή Α' Αθηναϊκή συμμαχία (Θουκυδίδης, Iστοριών 1.94-95). Πρόφαση για τη δημιουργία της συμμαχίας ήταν να εκδικηθούν οι Έλληνες τους Πέρσες για τις καταστροφές που έπαθαν κατά τους Μηδικούς πολέμους. Κύρια επιδίωξή τους όμως, ήταν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και να απελευθερώσουν τις ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν κάτω από την περσική κυριαρχία. Θα διατηρούσαν μια κοινή επιθετική και αμυντική πολιτική και για το λόγο αυτό ορκίστηκαν να έχουν όλα τα μέλη της συμμαχίας τους ίδιους εχθρούς και φίλους (Θουκυδίδης, Iστοριών 1.96-97). Αρχικά, συμμετείχαν περίπου εκατόν σαράντα πόλεις, οι οποίες σύμφωνα με την κατάταξή τους στους φορολογικούς καταλόγους της Αθήνας, χωρίζονταν σε πέντε γεωγραφικές περιφέρειες: την Ιωνία, τον Ελλήσποντο, τη Θράκη, την Καρία και τα Νησιά. Οι πόλεις θα ήταν αυτόνομες και ισόψηφες, θα διατηρούσαν δηλαδή τους νόμους τους και θα είχαν τον ίδιο αριθμό ψήφων, ώστε να μην επηρεάζονται οι αποφάσεις της συμμαχίας μόνον από τις ισχυρότερες πόλεις. Καθορίστηκε ο αριθμός των πλοίων που θα διέθεταν οι σύμμαχοι, όπως η Λέσβος, η Χίος και η Σάμος και το ποσό του φόρου που θα κατέβαλλαν οι πόλεις που δε διέθεταν ναυτικό. Η είσπραξή του ανατέθηκε σε δέκα οικονομικούς αξιωματούχους, τους "Ελληνοταμίες", που θα ήταν αθηναίοι πολίτες, θα εκλέγονταν από την Εκκλησία του δήμου και θα ήταν υπόλογοι σε αυτήν. Ως τόπος για τη συνάντηση των αντιπροσώπων των σύμμαχων - πόλεων και για τη φύλαξη του ταμείου τους, επιλέχτηκε το ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο. Αργότερα το ταμείο μεταφέρθηκε στην Αθήνα και τοποθετήθηκε μέσα στον Παρθενώνα. (http://www.fhw.gr/chronos/). Η Δεύτερη Αθηναϊκή Συμμαχία ήταν συμμαχία που ίδρυσε η Αθήνα το 377 π.Χ. μετά το τέλος του Κορινθιακού πολέμου όπου η Σπάρτη συνέχισε να δείχνει ηγεμονικές τάσεις. Αποτελούσε ως ένα βαθμό αναβίωση της παλαιότερης Δηλιακής συμμαχίας που είχε διασπαστεί μετά την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Σκοπός ης ίδρυσής της ήταν η προστασία των συμμαχικών κρατών από τις Σπαρτιατικές επεμβάσεις. Η συμμαχία διατηρήθηκε μέχρι το 355 π.Χ., οπότε και αποστάτησαν οι περισσότερες συμμαχικές πόλεις. Τα επόμενα χρόνια με τη δράση των Αθηναίων στρατηγών η συμμαχία επεκτάθηκε. Οι Αθηναίοι παράλληλα πραγματοποίησαν επιχειρήσεις στο Ιόνιο με τον Ιφικράτη και τον Τιμόθεο και έφεραν στη συμμαχία την Κεφαλονιά, την Λευκάδα και την Κέρκυρα. Οι επιχειρήσεις τους αυτές τους έφεραν σε σύγκρουση με την Σπάρτη με την οποία κατέληξαν σε συμφωνία ειρήνης και διέκοψαν τις επιχειρήσεις στην περιοχή. (http://el.wikipedia.org/wiki/) Ωστόσο, η Αθήνα δε χρησιμοποίησε τη Α’ Συμμαχία μόνο ως μέσο επικράτησης στους Πέρσες, αλλά και ως μέσο επιβολής στους συμμάχους της. Με τη μεταφορά του συμμαχικού ταμείου από τη Δήλο στην Αθήνα, έγινε ακόμη πιο φανερή η επιθυμία της για επικράτηση σε όλη τη Συμμαχία και τελικά η μετατροπή της σε μεγάλη Ηγεμονία. Η ουσιαστική όμως εκδήλωση της μετατροπής της επιτεύχθηκε με τις ένοπλες επεμβάσεις των Αθηναίων στις συμμαχικές πόλεις που παρουσίαζαν διαθέσεις αποχώρησης από τη συμμαχία. (Αρχαία Ιστορία, Α’ Λυκείου, σελ.93). Το παραπάνω αποτελεί ένα πολύ εύστοχο παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο φέρονταν οι Αθηναίοι στους συμμάχους τους. Δεν τηρούσαν τη συμφωνία «συμμαχίας», αλλά αντίθετα αφού τους είχαν πάρει με το μέρος τους τούς εκμεταλλεύονταν δίχως κάποια αίσθηση σεβασμού απέναντί τους και στη δημοκρατία που - λεκτικά τουλάχιστον - υποστήριζαν . Στην περίπτωση όπου κάποια πόλη –κράτος δεν ήθελε να συμμαχήσει, η Αθήνα δε το διαπραγματευόταν. Χαρακτηριστικό αποτελεί το ακόλουθο παράδειγμα, στο οποίο ο Θουκυδίδης με αφορμή την άρνηση της Μήλου για την ένταξή της στην Αθηναϊκή Συμμαχία: «Αφού και οι δυο μας ξέρουμε ότι στις ανθρώπινες σχέσεις το δίκαιο έχει αξία, όταν ίση υπάρχει ισχύς για την επιβολή του, και πως, όταν αυτό δεν συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η ισχύς τους και οι αδύναμοι αποδέχονται ό,τι τους επιβάλλει η αδυναμία τους». (θουκιδίδου, Ιστορίαι, Ε, 89, 10 – 4 – Ηλίας Κουσκουβέλης). Κάθε πόλη - κράτος έχει ως κύριο σκοπό της το εθνικό της συμφέρον. Το κράτος αυτό μπορεί να έχει ολιγαρχικό καθεστώς ή κάτι παρεμφερές όπως μοναρχία ή ακόμη και τυραννία. Στα πολιτεύματα αυτά δε θεωρείται περίεργη η χρήση βίας, μιας και η άσκηση εξουσίας από ένα μονάρχη ή τους «ολίγους» αποβλέπει σε ένα πιο σκληρό μέσο για την επιβολή της τάξης. Ωστόσο, πολλές φορές παρατηρούμε και στα δημοκρατικά πολιτεύματα άσκηση βίας. Αυτό δεν είναι απαραίτητα λάθος, καθώς οι πόλεις – κράτη δεν παύουν να ενδιαφέρονται και να επικεντρώνονται στο εθνικό τους συμφέρον. Αναμφίβολα δεν πρέπει να αποτελεί το κυρίαρχο μέσο, αλλά πολλές φορές είναι αρκετά δύσκολο έως και ακατόρθωτο να αποφευχθεί. Η Αθηναϊκή Ηγεμονία όπως και οι Τριάκοντα τύραννοι, ασκούσαν βία επί περιόδου δημοκρατίας. Βέβαια, οι λόγοι σε κάθε περίπτωση διέφεραν ριζικά. Στην πρώτη περίπτωση (Αθηναϊκή Ηγεμονία), οι Αθηναίοι θέλοντας να επιβάλουν τη δύναμή τους με οποιονδήποτε τρόπο και μη έχοντας κάποια άλλη επιλογή, ασκούν βία. Επίσης, κύριο μέλημα τους είναι η επέκταση της Ηγεμονίας, καθώς γνωρίζουμε και από παλαιότερα την επιθυμία τους για επεκτατική πολιτική. Η οικονομία μεμονωμένη, αλλά και σε συσχέτιση με το εμπόριο αποτελούν άλλον έναν σημαντικό της στόχο. Τέλος, η ασφάλεια της σαν Ηγεμονία και η προστασία της από τυχόν επιθέσεις αντιπάλων που το επιτυγχάνεται μόνο με βιαιότητες. Οι Τριάκοντα τύραννοι από την άλλη πλευρά, θεωρούσαν κύριο μέλημα τους την επίδειξη της δύναμης τους, γεγονός που κατάφερναν με την άσκηση βίας. Ακόμη, η επιβολή της ισχύος καθιστούσε την εξουσία τους ακόμη πιο ισχυρή. Επιπροσθέτως, ο περιορισμός του δημοκρατικού πολιτεύματος σε (3.000 πολίτες) αποτελούσε ένα κύριο βήμα για την αποφυγή μιας μελλοντικής ανάκαμψης της Αθηναϊκής Ηγεμονίας. Σε περίπτωση που προκύψει ανάκαμψη της Ηγεμονίας, οι Σπαρτιάτες δεν κινδυνεύουν για πλήρη καταπάτηση από τους Αθηναίους λόγω της ύπαρξης έστω και λιγοστής κατανόησης από την Σπάρτη και τους Τριάκοντα επί σπαρτιατικής κυριαρχίας, αλλά θα υπάρξει ισορροπία, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει σε σύναψη ειρήνης. Σύμφωνα με τον Clausewitz, Γερμανός Θεωρητικός του Πολέμου, η ωμότητα αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό ενός πολέμου. Χωρίς αυτή δε είναι δυνατό να συμβεί πόλεμος. Η ωμότητα συνδέεται άρρηκτα με την εχθρότητα, η οποία είναι μία από τις κύριες αιτίες του πολέμου. Ας πάρουμε ως παράδειγμα έναν Σύγχρονο Εμφύλιο πόλεμο, 1946-1949, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μία σειρά ένοπλων συρράξεων που πραγματοποιήθηκαν στον ελλαδικό χώρο μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος και του Ελληνικού Στρατού. Διήρκησε από το Μάρτιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1949. Ο Ελληνικός Εμφύλιος θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του Ψυχρού πολέμου στη μεταπολεμική ιστορία και ήταν η μεγαλύτερη πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το 1830 μέχρι και σήμερα. (http://el.wikipedia.org/wiki/) Με το προαναφερθέν παράδειγμα, γίνεται αντιληπτή η ύπαρξη ωμότητας σε Εμφύλια σύρραξη και μάλιστα στον ελλαδικό χώρο και μετά από χρόνια αναγνώρισης της Ελλάδας ως ενιαίο κράτος. Την εποχή της Αθηναϊκής και της Σπαρτιατικής Ηγεμονίας, στην Ελλάδα, πέρα από την Πανελλήνια Ιδέα δεν υπήρχε τίποτε άλλο που να επιδεικνύει την ύπαρξη ενιαίου κράτους. Η κάθε πόλη – κράτος ήταν αυτόνομη και ανεξάρτητη από τις υπόλοιπες (εκτός αν ήταν ενταγμένη σε κάποια συμμαχία). Από την άλλη πλευρά, η Αθηναϊκή Ηγεμονία, δεν περιοριζόταν στην έκταση της Αθήνας και του Πειραιά, αλλά επεκτεινόταν και σε όλη την υπόλοιπη, συνήθως, παραθαλάσσια ακτή, κατακτώντας μερικές περιοχές έξω από τα σύνορά της. Με τα παραπάνω δεδομένα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος μεταξύ των δύο Ηγεμονιών (Αθήνας – Σπάρτης) και των πόλεων – κρατών τους μπορεί να θεωρηθεί διακρατικός, γιατί λαμβάνει χώρα σε δύο ξεχωριστά για τότε κράτη (πόλεις – κράτη). Παρ’ όλα αυτά, μπορεί σίγουρα να χαρακτηριστεί και Εμφύλιος μιας και μιλάμε για τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, αλλά δε συσχετίζεται με τη σημερινή έννοια της Εμφύλιας σύρραξης. Εν αντιθέσει, ο εκβιασμός και η εκμετάλλευση που ασκούσε η Αθηναϊκή Ηγεμονία στους συμμάχους της, μπορεί να χαρακτηριστεί ωμότερη μορφή βίας, καθώς το πολίτευμα είναι δημοκρατικό και δε μπορεί να στηρίζεται στην άσκηση βίας και στην εκμετάλλευση της συμμαχικής περιουσίας για εξάπλωση και ισχυροποίησή της. Ακόμη, χρησιμοποιεί τη συμμαχία ως μέσο – εργαλείο εκμετάλλευσης των λιγότερο ισχυρών, αντί να επιδιώκει την ανάπτυξη τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Αρχαία Ιστορία, Α’ Λυκείου, σελ.93 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1_%CE%A4%CF%8D%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CE%B9 • Έγχρωμη Δομή – Εγκυκλοπαίδεια – Τόμοι 12-13 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1_%CE%A4%CF%8D%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CE%B9 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1_%CE%A4%CF%8D%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CE%B9#.CE.9C.CE.AD.CE.BB.CE.B7 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1_%CE%A4%CF%8D%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CE%B9 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1 • http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/politics/211ath_alliance.html • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B5%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B7_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CE%A3%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%87%CE%AF%CE%B1 • Θουκιδίδου, Ιστορίαι, Ε, 89, 10 – 4 – Ηλίας Κουσκουβέλης - Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις – Εκδόσεις Ποιότητα • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%95%CE%BC%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_1946-1949